Synagoga znów ożyje, a wraz z nią pamięć o żydowskich sąsiadach

Działo się to pod koniec lat sześćdziesiątych, a dopiero kilka lat później, bo w 1971 r. miejsce to zostało z inicjatywy Zygmunta Kowalczykiewicza uporządkowane przez pracowników kopalni i otoczone stalowym parkanem na betonowej podmurówce oraz oznaczone tablicą informacyjną .

Sześćset lat Żydów w Koninie

I w ten właśnie sposób niemieccy autorzy planu „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” zakończyli prawie sześćsetletnią historię tej społeczności w Koninie. Po której pozostały synagoga, dom modlitwy i studiów talmudycznych (bejt ha-midrasz, w jidysz: bes medresz – na fot. 10) oraz mykwa. Kiedy cztery lata temu bes medresz został zburzony, w Koninie znacząco wzrosło zainteresowanie kulturą i śladami po naszych dawnych sąsiadach.

Jak ustalił Lech Hejman (dyrektor Wojewódzkiej a potem Miejskiej Biblioteki Publicznej w Koninie w latach 1991-2005, na fot. 11), pierwsi Żydzi pojawili się w Koninie w połowie XIV w., a w następnym stuleciu ich społeczność w naszym mieście mogła sięgnąć stu pięćdziesięciu osób. Potem jednak ich liczba malała, a po szwedzkim potopie o obecności w Koninie wyznawców religii mojżeszowej nie ma już żadnych wzmianek w miejskich dokumentach. Jednak pod koniec XVII wieku Żydzi do Konina wrócili. Sto lat później, kiedy ich liczba sięgnęła dwóch setek, założyli tu samodzielną gminę z kahałem jako organem zarządzającym, a w 1809 r. pojawił się w naszym mieście pierwszy rabin. Cwi Hirsz Amsterdam był synem najwyższego rabina we Wrocławiu, co - zdaniem Lecha Hejmana  - świadczyło o ambicjach ówczesnych konińskich Żydów i dowodziło ich zamożności.

Murowana synagoga

To ten właśnie rabin doprowadził do zbudowania w naszym mieście w latach 1825-1829 murowanej synagogi w miejscu starej, jeszcze drewnianej. Pierwotny, mniejszy niż obecnie, budynek miał kształt prostokąta, do którego po 1882 r. dobudowano tak zwany babiniec. Nieco wcześniej, bo około 1870 roku zbudowano tuż obok synagogi dom modlitwy i studiów talmudycznych (bejt ha-midrasz, w jidysz: bes medresz), który w latach międzywojennych stanowił centrum życia duchowego i intelektualnego konińskich Żydów. Zwano go potocznie synagogą mniejszą.